Books

کتاب حاضر، به بررسی و تشریح شعر زنان ایرانی از «رابعه» تا «پروین دولت‌آبادی» می‌پردازد. مؤلف بیان می‌دارد که در تاریخ ایران، زنان فرهنگ‌ساز اغلب شاعرند. درواقع شعر محملی بوده که زنان توانسته‌اند به نحوی مقبول، توان خود را در آن به عرصه ظهور برسانند. شعر که نمادی از زیبایی، هماهنگی و نجوای درون است وقتی از چشمه وجود زن که خود سرچشمه عاطفه، عشق و مهربانی است، می‌تراود آمیزه‌ای برمی‌آید در اوج شکوه و کمال. زنی که شعر می‌سراید بارانی است که می‌بارد و طراوت می‌افزاید. شعر یکی از معدود عرصه‌هایی است که زنان بیش از دیگر عرصه‌های هنری برای بیان احساسات، تجربه‌ها و خواسته‌های درونی به آن روی آورده‌اند.

از آنجایی که تاکنون تذکره‌ها و سفینه های شعری کمتر و بندرت از زنان شاعر و اشعار آنان یاد نموده‌اند، و نیز از آنجایی که سوای چند تذکره مختصر و ناقصی که در خصوص زنان شاعر نوشته شده، تذکره دیگری در دست نیست، راقم این سطور بر آن گردید تا در این موضوع کتاب نسبتاً جامعی را ارائه نماید. بر این اساس و جهت نیل بدین هدف بود که کتابهای بسیاری مورد تحقیق و کنکاش قرار گرفت و از خلال آن نیز صدها شاعر زن پارسی گوی چهره نموده، مکشوف گردید. اما بنا بر آنکه تحقیق و نگارش این کتاب کار چند ساله ایی را می طلبید، مناسب به نظر آمد تا در طی این زمان چند ساله، هر از چندی سفینه ایی از غزل و شعر زنان منتشر گردد

کتاب «سکوت کهن آینه ها» نوشته زهرا طاهری توسط نشر« ثالث» منتشر شده است. در ادب فارسی زندگی و شعر سرایندگان زن به دلیل شرایط فرهنگی و شایست و ناشایست های عرفی، به بی مهری حافظۀ تاریخ دچار گشته و به تدریج محو و بی رنگ شده است. زنان ایران در طول تاریخ، شاعران گمنام قسمت عظیمی از ادبیات شفاهی در قالب لالایی ها، ترانه ها، واسونک ها و سوگ سروده ها بوده اند و در حفظ و انتقال آنها هم سهم چشمگیری داشته اند. این ترانه ها، روایت عشق و درد و شادی و تنهایی زنان شاعری است که امکان نوشتن سروده های خویش را نداشته اند و گمنامی به آنها جرئت گریززدن از تنگناهای اخلاقی و اجتماعی و سخن گفتن از آرزوها و خواسته ها و رنج هایشان را داده است. این کتاب نگاهی است به شعر و زندگی عالمتاج قائم مقامی، شاعری که بنای ذهن و زبان زنانه را در ادب فارسی پی ریخت. او در اواخر دوران حکومت قاجار در خاندان میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی وزیر اصلاح طلب دورۀ ناصری زاده شد و 23 ساله بود که فرمان مشروطه به امضا رسید. بنابراین می توان شعر او را شعر عصر مشروطه و دوران پس از آن دانست. عالمتاج در دوران زندگی اش به شاعری شناخته نشد؛ چراکه شعرهایش را در خفا می سرود و آنها را پنهان می کرد. شعر او آینه ای است در برابر زندگی زن ایرانی در یک عصر پرآشوب نابسامان و او خود سمبل زنی است هوشمند و آزادی خواه که در این آشوب و نابسامانی ارزش های انسانی خود را ارج می گذارد و به فرمان برداری کورکورانه از قوانین عرفی گردن نمی نهد، حتی اگر پایان راهش به قربانی شدن در مسلخ تنهایی منتهی شود. زندگی عالمتاج نمونۀ زندگی زنانی است که بی رحمانه در گردش گردونۀ بی فرهنگی، عقب افتادگی و بی رحمی جوامع قرون وسطایی حرام می شوند؛ اما می گویند و می سرایند و می نویسند تا دریچه ای به آگاهی بر دیگران بگشایند. بیست سال پس از مرگ عالمتاج، فرزندش پژمان بختیاری 917 بیت از اشعار او را که در لابلای دفترها و کتاب هایش یافته بود، جمع آوری و چاپ کرد و این درست سالی بود که شعر نو فارسی به مرحلۀ شیفتگی به شعر نیمایی پا نهاده بود و فروغ داشت آخرین شعرهای زندگی اش را می نوشت. دیوان عالمتاج بی سروصدا چاپ شد، به دلیل قالب و فرم عروضی و شکل و شمایل سنتی اش مورد توجه قرار نگرفت. عالمتاج قائم مقامی «ژاله» اولین زن شاعری است که در شعرش هم از زندگی خود سخن گفت و به عبارتی شعر شخصی سرود و هم از دیدگاه یک زن به طرح مسائل اجتماعی پرداخت. او همچون برخی از دیگر شاعران زن که شعرهای خود را برای مسکوت گذاشتن و در پرده نگه داشتن خواسته ها و دیدگاه هایشان یا از بیم تکفیر بدعت نهادن شعر زنانه سوزانده اند، مجموعه غزلیات خود را به آتش سپرد. این پدیدۀ شعرسوزان سروده های شخصی و عاشقانه در تاریخچ شعر زنان بدون تردید زاییدۀ ترس از اتهام پا بیرون نهادن از دایرۀ عرف و اخلاق بوده است و این زنان به خوبی دریافته بودند که گوش نامحرم جامعۀ عصرشان جای پیام سروش حس و ادراک آنان نیست. مهر داغ خوردن فروغ در دورۀ کوتاهی بعد از پروین و عالمتاج و پچ پچه هایی که پس از چاپ شدن شعرهای شخصی اش روزگار این شاعر را برای دوره ای از زندگی کوتاهش تار ساخته بود، به روشنی دلیل شعرسوزان پروین اعتصامی و عالمتاج قائم مقامی را بیان می کند.

آنتولوژی شعر «شاعران فرامن»، آشنایی با تجربه‌های فرمی پیشگامانی است که نگاه تازه به ادبیات داشته‌اند. شعرشان از لحاظ زبانی و ساختاری به افق‌های جهانی نزدیک‌تر است. شاعرانی که با چالش‌گری در اندیشه‌های مدرنیزم و پست مدرنیزم به عرصه‌ی جهان ادبیات آمدند تا از منظری نو به هستی بنگرند. با رویکرد‌های معترضانه، سرگردانی‌های خویش را به رشته‌ی تحریر درآورده‌اند، و در جهت مولفه‌های تعارضی حضور خود را در جامعه اعلام کرده‌اند. آن‌چنان که سرکشی و عصیان در لابه‌لای سطور شعرها یافت می‌شود.

بحث محوری این کتاب، شعر زنان ایرانی است. شعری که به طور کلی نوع، معاصر و مدرن نامیده می شود. از این منظر با توجه به وسوسه ی نوآوری که با شعر شمس کسمایی آغاز می شود، سیر تکوینی (شعر امروز، زن امروز) را بر بستر فراز و نشیب و تحولات سیاسی - اجتماعی و هنری دنبال کرده ایم.

شعر زن در ایران، از آغاز تا امروز، همراه با تحولات فراوان و در هر دوره از حیات تاریخی خود، به مقتضای دگرگرونی شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، تابع زیبایی شناسی جدیدی بوده است.

به همین سبب، مروری بر تفاوت های شعری زنان پارسی گوی ایرانی در سده ها و دهه های مختلف و بررسی بسترهای اجتماعی پدید آمدن این تفاوت ها، شایسته تامل است.

در دیباچه کتاب حاضر، سیر تحولات تاریخی شعر زن در ایران، معرفی شاعران زن پارسی سرای ایرانی در دوره‌های مختلف، ویژگی های مترتب بر آثار شاعران و سبک شناسی اجمالی این آثار مطمح نظر بوده که از قرن چهارم هجری آغاز و به دهه ی حاضر ختم شده است.

در ادامه، نمونه ی آثار چهره های شاخص شعر زن، بویژه از دهه چهل به این سو، فراهم آمده است. این آنتولوژی، که برای نخستین بار به دست آورد های جدید شعر نسل نو شاعران زن ایرانی نیز پرداخته است، مجموعه ایی مفید برای پژوهندگان و علاقمندان شعر امروز است

سیر طبقه‌بندی شاعران در این کتاب بر اساس سال تولدشان است. یعنی سال تولدشان برای پشت‌سر هم آمدن شاعران ملاک قرار گرفته است. همچنین معیارهایی که برای انتخاب این شعرها بوده، هم معیارهای ادبی و زیبایی‌شناختی بوده و هم معیارهای جامعه‌شناختی و روان‌شناختی. خیلی تلاش شده تا بر اساس دفترهای شعر، مجموعه‌ها، منتخب‌ها، مجله‌ها و حتی وبسایت‌های ادبی ۳۵۰ شاعر را انتخاب شود، می‌شود گفت این کتاب حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد شاعران خانم معاصر را پوشش می‌دهد، اما به دلیل این‌که در طول این دو دهه دفترهای شعر زیادی منتشر شده که در کتابخانه‌ها وجود ندارد و یا در کتاب‌فروشی‌ها خیلی عرضه نمی‌شده، ممکن است تعدادی از این خانم‌های شاعر در این‌ کتاب نباشند. صد سال شعر زنان ایران از سال 1299 الی 1399 می باشد. شمار زنان شاعر ایرانی و فارسی‌گو در دوره‌های متقدم، به نسبت مردان شاعر، محدود بوده، و از این گروه محدود هم آثار اندکی به یادگار مانده است. با این همه، با آغاز جریان تجدد فرهنگی و ادبی از حدود نیمه سده نوزدهم، به تدریج، زنان ایرانی نیز مجالی برای حضور در قلمرو فرهنگ و ادبیات یافتند. پس از وقوع انقلاب مشروطه در آغاز سده بیستم، این مجال شکلی عینی‌تر به خود گرفت و

رسم بر این است که نگاه مردان (یا نگاه مردانه زنان) نمایانگر وضعیت زنان باشد، ولی در این کتاب سعی شده با نشان دادن جایگاه زنان، مردان نیز بهترنمایانده شوند. در این راه سخن با فرد یا مرد معینی نیست بلکه اگرچه مردها همه به طور تک تک می توانند از عاملان ستم باشند ولی مناسبات مردم سالاری که در نهادها، قوانین و احکام و عادات اجتماعی جامعه وجود دارد بزرگترین عامل ستم بر زنان بوده است.

«عصیان ریشه دار» حاصل بررسی شصت مجموعه ی شعر از پانزده شاعر زن ایرانی در فاصله ی سال های 1330 تا 1390 است. این کتاب که از معدود پژوهش های ایرانی در حوزه ی مطالعات ادبیات و جنسیت است، کوششی است برای دستیابی به ویژگی های متمایزکننده ی زبان شعری زنان که یا بر اثر موقعیت انفعالی زنان در زبان شکل می گیرد یا بر اثر کوشش برای رهایی از سلطه ی زبان مردانه. شناخت این ویژگی ها به این دلیل مهم است که درست مقابل بوطیقای خنثی نگری می ایستد که مخالف زنانه دیدن ادبیات است و بر عامل مثبت زنانگی در تجربه ی ادبی تأکید می کند. نگرش خنثی نگر درصدد است از نوشته های زنان جهان شمولی کاذب طلب کند و با قرار دادن آنها در ساختاری هم ارز با آثار خلق شده توسط مردان، این حقیقت را نادیده بگیرد که فاعل مونث در درون زبان، امکان تخیل بدون جنسیت را ندارد. از این رو شناخت این ویژگی ها و برجسته کردن آن ها برای انسجام سنت ادبی و زیبایی شناسی زنانه گامی ضروری است.

فرهنگ‌نامه پیش رو شرح اجمالی زندگانی بیش از 900 بانوی برجسته و نامداری است که از عصر مادها تا دوره مشروطیت در قلمرو جغرافیای فرهنگی ایران، منشأ آثار علمی، دینی، فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی بوده‌اند. بسیاری از آنان ایرانی هستند و در سرزمین اصلی ایران می‌زیسته‌اند و بسیاری نیز غیرایرانی بوده و در خارج از مرزهای سیاسی ایران زندگی می‌کرده‌اند، اما آثاری به زبان فارسی پدید آورده‌اند. پیوست کتاب به معرفی اماکنی اختصاص دارد که به نام بانو یا بانوانی نام‌گذاری شده است

کتاب حاضر که به گونه فرهنگنامه رجالی تدوین شده، شامل زندگی‌نامه زنان اثر گذار و صاحب اثر و مشهور ایرانی، از "آناهیتا"ی سپنتایی تا گروه عظیمی از زنان ایرانی چه در داخل و چه خارج کشور، در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، ادبی و هنری است .چهره‌ها در بخش‌های الفبایی معرفی شده‌اند .بخش عمده آنها را شخصیت‌های معاصر تشکیل می‌دهند که زندگی‌نامه آنها با عکس ایشان نیز همراه است هر شرح حال با نام خانوادگی و نام معرفی شونده به همراه نگارش انگلیسی آن، همچنین، تاریخ تولد افراد در قید حیات یا تاریخ زندگی آنها آغاز می‌شود، سپس به وابستگی‌ها و نسب خانوادگی، زمان حیات، تخصص و آثار مهم و ویژگی‌های خاص هر فرد به صورتی بسیار کوتاه اشاره می‌شود به گونه‌ای که به طور متوسط در هر صفحه 2تا 3چهره معرفی می‌شوند .در پایان کتاب، پیوستی شامل فهرست اسامی و مشخصات کتاب‌های زنان داستان نویس، نمایش‌نامه پرواز، شاعر، مترجم، مولف و پژوهشگری که در دهه 1370 1380بیش از یک یا دو اثر به بازار کتاب عرضه نکرده‌اند، یا آنانی که آثارشان پس از صفحه‌بندی این کتاب به بازار آمده و یا کسانی که دسترسی به آنها تا آماده‌سازی کتاب ممکن نشده است، ضمیمه کتاب شده است .صفحات پایانی به نمایه اسامی به فارسی و لاتین اختصاص یافته است

برای شناخت شعر معاصر و درک جنبه ها و مضامین آن، کتابشناسی تخصصی آن نیاز بود که این مهم به دست توانای میمنت میرصادقی انجام یافت. وی این کتابشناسی را از روی کتابخانه ها، کتابفروشی ها و خود شاعر جمع آوری کرده است. این کتاب شامل کلیه آثار شاعرانی است که به صورت شعر نو در طول پنجاه سال (1350 – 1301 ش) به طبع رسیده و مجموعه اشعار یک شاعر مدّ نظر بوده نه گلچین شاعران مختلف. کتابها بر اساس نام خانوادگی سرایندگان تنظیم شده و به جز چند نفر،‌ تمامی نامهای مستعار به نام اصلی ارجاع داده شده اند. همچنین نام اشخاصی که شعر آنان به صورت پراکنده در جراید آمده یا اثرشان محدود و اختصاصی منتشر شده در این کتابشناسی فهرست نشده است. این کتابشناسی هشتمین کتابشناسی انجمن کتاب است که در سال 1353 به زیور طبع آراسته شد.

آیا می توانید تصور کنید سالانه چه میزان مطلب و نوشته در عرصه های گوناگون درباره زنان انتشار می یابد؟ آیا می دانید چه حجم از این آثار را زنان خود پدید می آورند؟ آیا توجه کرده اید که زنان قلم زن برای بررسی و پژوهش چه موضوع هایی را دست مایه ی کار خود قرار داده اند؟ آیا می دانید خوانندگان ایرانی به کدام موضوع های ویژه ی زنان اقبال بیش تری نشان داده اند؟ آیا هیچ خبر دارید در دهه های گذشته حجم نوشته های مختلف درباره ی زنان چه افزایش چشم گیری داشته است و کدام حوزه های مورد التفات پدیدآورنده و مخاطب قرار گرفته اند؟ مجموعه حاضر حاوی اطلاعات منبع شناختی آثاری است درباره ی زنان، اعم از کتاب و مقاله که بی هیچ تحلیل و حاشیه نویسی خواننده را به پاسخ این پرسش ها می رساند. این مجموعه منظوری سه گانه را برمی آورد: نخست آن که به طور کلی به معرفی منابعی می پردازد که تاکنون درباره ی زنان در ایران انتشار یافته اند. دوم آن که امکان دست رسی به این منابع را فراهم می آورد. سوم آن که در برابر پژوهش گر آینده پرسش های یاد شده را قرار می دهد تا با بررسی و تحلیل اجتماعی آن ها به چند و چون موقعیت زنان در ایران بپردازد.

کتاب «دفتر اشعار مهستی گنجوی» مجموعه شعری است از مهستی گنجوی به چاپ انتشارات اکباتان. دو بیتی ها، پراکنده ها، رباعیات نویافته و قطعات لطایف و ظرایفی از بانویی با شکوه که سالیانی دور و در دوران سلجوقی زندگی کرده و سرنوشتی شگفت انگیز را از سر گذرانده است